(2012માં લખાયેલો આ લેખ અશ્વિની ભટ્ટની ‘કમઠાણ’ પરથી આવી રહેલી ફિલ્મની ખુશીમાં પુનઃ પ્રકાશિત કરી રહ્યો છું.)

સતત એક જ પ્રકારનું ખાવાનું ખાઈને માણસ કંટાળી શકે છે માટે આપણને ખાવામાં વૈવિધ્ય જોઈએ છે. વાચન મગજનો ખોરાક છે અને સતત એક જ પ્રકારનું વાચન પણ માણસને કંટાળો આપી શકે છે. માટે જ એક સાથે બે-ત્રણ પુસ્તકો વાંચવા મારી અંગત આદત છે. અત્યારે ઇરવિંગ વોલેસની ‘ધ પ્લૉટ’ અને ચંદ્રકાંત બક્ષીની ‘દર્શન વિશ્વ’નું વાચન ચાલું છે. ‘સરસ્વતીચંદ્ર’, ‘કિતને પાકિસ્તાન’ અને ‘ધ ઓલ્ડ મેન એન્ડ ધ સી’ વેઇટિંગમાં છે. એ દરમિયાન એક નવી વેબસાઈટ પરથી પ્રાયોગિક ધોરણે મંગાવવામાં આવેલી (અને આ પહેલા ઓછામાં ઓછી પાંચેક વાર વાંચેલી) શ્રી અશ્વિની ભટ્ટની ‘કમઠાણ’ (ISBN: 978-81-8440-141-7) એકદમ સમયસર ઘરે આવી પહોંચી. મનમાં થયું કે ‘કમઠાણ’ તો કેટલીય વાર વાંચી છે, માટે આ બધા પુસ્તકો વંચાઈ જાય પછી તેને હાથમાં લઈશ. પણ રાત્રે જેવો પથારીમાં પડ્યો કે અતિ પ્રિય સ્વજન આપણા શહેરમાં જ હોય અને તેને મળવા જવાનું ટાળ્યું હોય તેવી ગિલ્ટ ફીલિંગ મનમાં આવવા લાગી. છેવટે ‘કમઠાણ’ હાથમાં લીધી અને એકી બેઠકે તેને પૂરી કર્યે જ છૂટકો થયો. જેણે પ્રિયદર્શન દિગ્દર્શીત ‘હેરા ફેરી’ જોઈ છે, તેને એ ફરી વાર જોવાનો ક્યારેય કંટાળો નહી આવે. તેવું જ આ પુસ્તકનું છે. તેને ગુજરાતી નવલકથાની ‘હેરા ફેરી’ કહી શકાય અને તમે જેટલી વાર વાંચશો, તેટલી વાર ખડખડાટ હસશો, એની ગેરંટી.

પ્રસ્તાવનામાં શ્રી અશ્વિની ભટ્ટે એકદમ હળવાશથી કહ્યું છે, ‘આ એક પ્રહસન છે. હળવું વાંચન પૂરું પાડે તેવી કથા છે. તમને મજા પડે, થોડુંક હસવું આવે, તો આ હાસ્યકૃતિ ગણી લેવાય અથવા હાસ્યનવલ કહી શકાય.’ પણ પ્રસ્તાવના પહેલા આવતા શ્રી વિનોદ ભટ્ટના ‘અશ્વિની ભટ્ટનું કમઠાણ’ લેખમાં વિનોદ ભટ્ટ લખે છે, ‘તેની આ હાસ્ય-નવલકથા વાંચીને પહેલો પ્રતિભાવ આ જ આપી શકાય કે હાસ્યલેખન એ કોઈના પૂજ્ય પિતાશ્રીનો ઈજારો કે ઈલાકો નથી એ વાત અશ્વિનીએ આ પુસ્તક લખીને સિદ્ધ કરી આપી છે.’

માત્ર એકસો ચોર્યાસી પેજમાં લખાયેલી આ નાનકડી હાસ્યનવલમાં હાસ્ય ઠાંસી-ઠાંસીને ભર્યું છે. જાણે કોઈ Farcical Play ને આપણે માણતા હોઈએ, તેમ એક પછી એક દ્રશ્યો ભજવાતા જાય છે. પાત્રોનું આવાગમન, તેમના સંવાદો અને પરિસ્થિતિમાંથી નિષ્પન્ન થતું ખડખડાટ હાસ્ય — બધું જ બહુ સુંદર રીતે આલેખાયું છે.

બીજે ક્યાંય નહીં ને એક ઘરફોડિયો પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટરના ઘરમાં જ ચોરી કરે છે અને ઈન્સ્પેક્ટરનો યુનિફોર્મ, પિસ્તોલ, ચંદ્રકો, સર્ટિફિકેટ્સ અને રોકડ રકમ ચોરી જાય છે. એવી ટ્રેજિ-કોમિક પરિસ્થિતિ ઊભી થાય છે કે પોતે ઈન્સ્પેક્ટર હોવા છતાં આ બાબતની કાયદેસર ફરિયાદ નોંધાવી નથી શકતાં. પછી જોઈતો ચા વાળો, કનીઓ કેળાવાળો અને વિઠ્ઠલ પાનવાળો — આ ત્રણથી કમઠાણની શરૂઆત થાય છે. તેમાં પ્રભુસિંહ ફોજદાર, સબ ઈન્સ્પેક્ટર મલેક, પંડ્યા સાહેબ અને તેમનો ગગલો જોડાય છે. ચંપાબેન ચાંપાનેરીના અણધાર્યા પ્રવેશ સાથે એક ખડખડાટ હસાવતું દ્રશ્ય રચાય છે જે ડૉકટર દેસાઈના ક્લિનિક સુધી વિસ્તરે છે. એ ક્લિનિકમાં એક બીજું અદ્દભુત હાસ્યસભર દ્રશ્ય રચાય છે. ત્યાં જયંતી જાગૃત નો પ્રવેશ થાય છે અને નાનુ નવસાર તથા મસાથી પીડાતા રાણાસાહેબ પણ વચ્ચે વચ્ચે આવી જાય છે. છનાભાઈ, બાબુભાઈ અને તેમનો પરિવાર તો ‘કસબ’ અને ‘કરામત’ વાંચનારાઓનો પરિચિત જ હશે. તેમની અને પોલીસની વચ્ચે થતી નાટકીય મુલાકાત અને વાટાઘાટ, મકુજી અને ગોટુ અને વાર્તાનો અત્યંત રમૂજી અંત ‘કમઠાણ’ને શબ્દશઃ એકી બેઠકે વાંચવા જેવી બનાવે છે. ખરેખર તો આ હાસ્યનવલમાં અશ્વિની ભટ્ટે એક કુશળ નાટ્યકારની જેમ એક પછી એક દ્રશ્યો સુંદર રીતે ભજવાતા બતાવ્યા છે માટે આ હાસ્યનવલને બહુ સરળતાથી એક હાસ્યસભર નાટક તરીકે પણ રજૂ કરી શકાય તેમ છે.